|
|
Przygotowania
do wyprawy rozpoczynamy od skompletowania sprzętu. Podstawowym narzędziem
przydatnym przy zbieraniu minerałów jest niewątpliwie młotek geologiczny,
wykonany z twardej , nie odpryskującej stali. Młotki geologiczne mają różne
kształty w zależności od rodzaju skały w której mogą być używane. Trzonek
młotka powinien mieć długość 30 cm i ważyć ok. 900 g. Do rozbijania większych
kawałków skał używamy cięższego młotka ale krótszego (długości 25 cm i wadze
ok. 2 kg).
Kolejnym elementem naszego wyposażenia jest zestaw dłut. Podobnie jak młotek powinny być wykonane z twardej stali. Na wyprawie powinniśmy mieć dwa dłuta, jedno o końcówce ostrej i spiczastej, drugie zakończone płasko. Długość dłut waha się od 20 do 30 cm, najlepiej zaopatrzyć się w dłuta o długości 25 centymetrów. Dłuta służą do wydobywania minerałów ze skał. Niektóre dłuta posiadają osłonkę z twardej gumy, którą umieszcza się poniżej głowicy dłuta. Osłonka ta ma za zadanie ochraniać ręce zbieracza przed niechybnymi uderzeniami młotka.
Poza dłutami i młotkami przydatna może być też nieduża łopatka, która służy do poszukiwania minerałów w miękkim podłożu.
Jeżeli chcemy szukać minerałów w żwirach i piaskach w strumieniach górskich potrzebna nam będzie płaska miska do płukania. Metoda ta pomaga nam oddzielić minerały ciężkie czyli tzw. szlich (m. in. złoto) od piasku i gleby.
Wybierając się na wyprawę nie należy zapomnieć o zabraniu lupy o powiększeniu ośmio- lub lepiej dziesięciokrotnym, szczegółową mapę terenu, notatnik w którym będziemy zapisywać własne spostrzeżenia dotyczące terenu poszukiwań, przewodnik geologiczny, aparat fotograficzny oraz pomocne przy identyfikacji minerałów w terenie scyzoryka, nie szkliwionej płytki porcelanowej, szczelnej buteleczki z rozcieńczonym kwasem solnym lub octowym (10%). Przy rozpoznawaniu minerałów magnetycznych pomogą nam kompas i kawałek magnesu. Przeszukując hałdy po kopalniach uranu warto zabrać ze sobą małą lampę ultrafioletową dzięki której znajdziemy minerały, które wykazują luminoscencję.
Zebrane okazy przed włożeniem do plecaka powinny być starannie zabezpieczone. Każdy okaz należy zawinąć w gazetę do której załączamy etykietkę z nazwą minerału i miejscem pochodzenia. Minerały kruche i delikatne dodatkowo powinny być otulone watą i włożone do kartonowego pudełka. Pojedyncze i małe kryształy oraz szlich umieszcza się w fiolkach, buteleczkach po lekarstwach, pudełeczkach po zapałkach.
Z takim wyposażeniem możemy z pewnością ruszać na poszukiwania.
Sposoby
poszukiwania i wydobywania minerałów.
Poszukiwania
minerałów powinniśmy rozpocząć od dokładnego przestudiowania mapy terenu, w
którym zamierzamy zbierać okazy. Naszą uwagę powinny przyciągać różne
odsłonięcia naturalne jak i sztuczne (np. skarpy, skałki, rowy melioracyjne,
urwiska, żwirownie itp.). Przede wszystkim trzeba zajrzeć do okolicznych
kamieniołomów. Czynne kamieniołomy i kopalnie najlepiej penetrować zaraz po
wybuchu, wtedy mamy szansę znalezienia naprawdę ładnych okazów. Pamiętajmy
jednak o tym, że przed wkroczeniem na teren kamieniołomu lub kopalni należy
uzyskać zezwolenie od dyrekcji na wstęp. Stare i nieczynne kamieniołomy są
także miejscem bogatych znalezisk. Warto też zajrzeć do starych sztolni i
chodników w których niegdyś wydobywano kruszce. Przy eksploracji sztolni
należy jednak zachować ostrożność, gdyż ich strop jest zazwyczaj bardzo
zniszczony i zwietrzały co grozi obrywem.
Wiele ciekawych minerałów możemy znaleźć na hałdach kopalnianych. Na świeżych i czynnych hałdach występują okazy nowe, wywiezione niemal prosto z kopalni. Hałdy stare i nieczynne są raczej przeszukane, ale warto je przegrzebać ponieważ występują na nich interesujące a czasami rzadkie okazy minerałów wtórnych.
Na hałdach, zwłaszcza po obfitych opadach, najciekawszy materiał gromadzi się u jej podnóża, dlatego tam najlepiej prowadzić poszukiwania.
Żwirownie i kopalnie węgla
brunatnego też są miejscem występowania ładnych minerałów. W żwirowniach
możemy spotkać na
otoczakach, szczególnie wapiennych, dendryty minerałów manganowych (np.
psylomelan) oraz przeróżne skały.
W kopalniach węgli brunatnych i iłów trzeciorzędowych znaleźć można kuliste konkrecje markasytu. W niektórych regionach Polski, przepiękne okazy można znaleźć na polach i w stosach kamieni ułożonych przy drogach.
Eksplorując naturalne odsłonięcia i ściany kamieniołomów należy szukać różnych szczelin i pęknięć w których mogły swobodnie rosnąć kryształy.
Przy wydobywaniu minerałów powinniśmy pamiętać o paru rzeczach:
-
w miarę możliwości okazy powinny być wydobyte wraz z otaczającą ją skałą
-
przy wypreparowywaniu okazów ze skały należy wykorzystywać naturalne pęknięcia i szczeliny
-
okazów nie należy uderzać bezpośrednio młotkiem ponieważ ulegną one zniszczeniu
-
minerały często występują w skupieniach, dlatego warto je wydobywać w całości
“Świeże” okazy przywiezione prosto z wyprawy często wymagają dokładnego oczyszczenia.
Minerały nierozpuszczalne w wodzie i odporne na działanie czynników atmosferycznych (np. kwarc, topaz, agat) można myć w ciepłej wodzie z dodatkiem detergentów. Umyte okazy suszymy na papierze lub bibułce. Nie należy natomiast suszyć okazów wystawiając je bezpośrednio na słońce. Minerały pokryte iłami można czyścić szczoteczką. Ił i brud w różnych zakamarkach możemy usunąć za pomocą wykałaczki lub zaostrzonej zapałki. Okazy pokryte kurzem czyścimy miękką szczoteczką lub przez zwykle zdmuchnięcie go z okazu.
Wszelkie minerały rozpuszczalne w wodzie np. chalkantyt należy myć w benzynie lub alkoholu. Chlorki (np. halit) powinniśmy myć w roztworach solankowych. Inne sole łatwo rozpuszczalne, które chłoną wilgoć z powietrza (np. sylwin i karnalit) aby zapobiec ich rozpuszczeniu należy włożyć do szczelnych pojemników wsypując uprzednio do nich trochę ryżu.
Niektóre minerały po wydobyciu z naturalnego środowiska po pewnym czasie zaczynają się rozkładać. Dotyczy to głównie buł markasytowych które występują w trzeciorzędowych iłach w kopalniach węgla brunatnego. Często jego powierzchnia pokrywa się białym nalotem i okaż rozsypuję się w drobny, szary proszek. Można temu zapobiec poprzez kąpiel markasytu we wrzącej wodzie i po wysuszeniu zanurzeniu go w acetonie.
W starych kamieniołomach i naturalnych odsłonięciach minerały a zwłaszcza skały są często pokryte porostami i glonami. Do usuwania tego typu zanieczyszczeń używamy igły. Po zdrapaniu porostów okaz moczymy w amoniaku, a następnie spłukujemy go wodą.
Inne zanieczyszczenia takie jak naloty tlenków manganu i żelaza używamy rozcieńczonego kwasu szczawiowego. Okaz zostawiamy w kwasie na kilka dni. Ślady palców i tłuszcz na gładkich i polerowanych powierzchniach mogą być usunięte za pomocą alkoholu.
Często na okazach pirytu, chalkopirytu, hematytu, magnetytu oraz ilmenitu i markasytu, na ich powierzchni tworzy się matowa powłoka. Aby przywrócić pierwotny blask okaz należy po przepłukaniu wodą zanurzyć w kwasie solnym (HCl).
Niektóre okazy przykryte są nieraz kalcytem lub innymi minerałami, które trzeba usunąć aby odsłonić bardziej cenne i efektowne minerały. Część węglanów np. kalcyt usuniemy przez wytrawienie okazu w kwasie solnym lub octowym.
Przy posługiwaniu się stężonymi kwasami i innymi roztworami należy zachować szczególną ostrożność. Wskazane jest używanie gumowych rękawiczek i ochronnych okularów. Nie powinniśmy pracować z kwasami w zamkniętym pomieszczeniu ponieważ opary niektórych kwasów są szkodliwe dla organizmu.
Zasady tworzenia kolekcji minerałów
Na
początku każdy zbieracz gromadzi prawie wszystkie pozyskane okazy tworząc
zbiór ogólny. Takie zbiory są dość liczne i trudne do uporządkowania. Po
pewnym czasie zbieracz decyduje się na konkretną specjalizację kolekcji.
Możliwości jest bardzo wiele. Dość popularne są kolekcje poświecone danemu
miejscu, regionowi, kopalni, państwie, jednostce geologicznej, złożu itd.
Takie kolekcje noszą nazwę regionalnych. Jeśli kolekcja obejmuje jedną klasę
minerałów, kryształy, kamienie szlachetne i ozdobne, minerały ziem rzadkich,
okazy wykazujące fluorescencję itd. to taki zbiór nazywamy kolekcją
tematyczną. Każda kolekcja wymaga zebrania jak najpełniejszego zbioru okazów z
danego regionu (w przypadku kol. regionalnej) lub danej grupy (w przypadku
kol. tematycznej). Często kolekcjonerzy rozszerzają swe zbiory np. z
"minerałów złoża miedzi w Polkowicach" do działu "minerały europejskich złóż
miedzi".
Gdy mamy już wybraną
specjalizację kolekcji możemy zatem zdobywać okazy. Są trzy główne źródła
pozyskiwania okazów: poszukiwanie we własnym zakresie, wymiana i kupno. Okazy
można wymieniać i kupować prywatnie lub na giełdach minerałów organizowanych
przez towarzystwa i kluby (np. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi,
klub "Spirifer") Często takim giełdom towarzyszą konkursy na najciekawsze i
najładniejsze zbiory okazów. Okazy można także kupić w sklepach
mineralogicznych, których w Polsce niestety mało, lub w niektórych muzeach.
Opisywanie i katalogowanie okazów
Gdy nasza kolekcja zawiera spora liczbę okazów to nie w sposób jest zapamiętać jego pochodzenie czy nazwę. Dlatego już na początku zbierania należy okazy katalogować. Najlepiej do tego celu założyć gruby zeszyt [można także katalogować w komputerze np. w Exelu]. Opis każdego okazu powinien zawierać numer, nazwę, miejsce znalezienia (okazy o nieznanym miejscu znalezienia niewątpliwie tracą na wartości), pochodzenie (tzn. kupno, zebranie, wymiana). Można także zamieścić datę nabycia, w przypadku kupna, cenę oraz inne informacje (np. wielkość, uwagi na temat miejsca znalezienia).
Z kolei okaz powinien być oznaczony odpowiadającym mu numerem w katalogu. Można go umieścić, przyklejając maleńki kawałek papieru z numerem. Ja swoje okazy oznaczam korektorem (ew. białym lakierem), następnie piszę na nim numer i pokrywam kroplą bezbarwnego lakieru. Taki okaz można po tym myć a numer pozostanie nienaruszony.