|
 Lokalizacja : Dziewki są niewielką miejscowością położoną na
wschodnim krańcu Garbu Woźnickiego na Wyżynie Śląskiej ( woj. śląskie ).
Wychodnie utworów dewońskich znajdują się na położonym na północ od
Dziewek wzgórzu ( 363 m n.p.m. ) o rozciągłości wschód - zachód. Do łomików
ze skałami dewońskimi ( fot. 1
15 18 ) najlepiej dostać się od zachodniego krańca wzgórza
od strony parkingu z barem przy trasie szybkiego ruchu Częstochowa - Katowice
(E-75). Parking znajduje się na skraju lasu ( gajówka Winowno ), opisywany
rejon położony jest około 10 km na południe od Koziegłów i około 5 km na
północ od Siewierza. Wychodnie jasnych wapieni dewońskich widoczne są z
trasy szybkiego ruchu. Utwory dewonu w okolicy Dziewek wychodzą na przestrzeni
około dwóch kilometrów, szerokość wychodni dochodzi do kilkuset metrów.
Opis : Dziewki w geologii znane są z tego, że w tym rejonie wyłaniają
się na powierzchni terenu najstarsze skały na Górnym Śląsku. Utwory dewońskie
z Dziewek znane są od połowy XIX wieku. Dla nauki zostały odkryte przez wrocławskiego
geologa Ferdynanda Roemera w 1866 roku, utwory te nazwał wapieniami
koralowymi z Dziewek ( fot. 16
19 ). Dokładniejsze badania paleontologiczne zostały
przeprowadzone w 1896 roku przez G. Guricha.
Wapienie z Dziewek są wieku środkowodewońskiego, dokładniej z pietra żywet.
Skały te należą do waryscyjskiego piętra strukturalnego, budują północne
skrzydło antykliny Siewierza, warstwy zapadają pod kątem od 25 do 45 stopni
na północ, bieg ESE - WNW, ( skały paleozoiczne zostały wychylone z
pierwotnego położenia w czasie fazy saalskiej orogenezy waryscyjskiej ).
W najbliższej okolicy na dewonie leżą transgresywne utwory triasowe (
warstwy gogolińskie i utwory retu ), pomiędzy dewonem i triasem występuje
wyraźna niezgodność kątowa ( fot. 24
).
Skały dewonu środkowego najlepiej widoczne są w licznych, niewielkich łomach
( dziś już nieczynnych ) znajdujących się na wzgórzu na północ od Dziewek
( fot. 8 ). W łomach tych wydobywano wapienie, z których następnie wypalano wapno w
wapiennikach.
W zachodniej części wzgórza utwory dewonu to w zdecydowanej większości
wapienie ( fot. 6 ). Na ścianach łomików odsłaniają się masywne, drobnokrystaliczne,
jasnoszare wapienie, przełam mają nierówny, są słabo uławicone. Są
to utwory w większości rafowe ( rafy stromatoporoidowo - koralowcowe ) ( fot.
14 20 ).
Wapienie są silnie potrzaskane i poprzecinane szczelinami ciosowymi, w
szczelinach często występują żyły kilku generacji kalcytu ( fot. 9
10 ). Kalcyt jest
grubo- lub drobnokrystaliczny o zmiennej barwie ( od białego do czerwonego ),
zabarwienie żył kalcytu spowodowane jest zawartością w jego składzie
domieszek trójwartościowego żelaza ( fot. 26
28 ). Miejscami w łomikach obok wapienia występuje
też brunatny, rozsypliwy dolomit ( fot. 29
). Dolomit jest mniej odporny na procesy
wietrzenia od wapieni, zwietrzałe dolomity mają kształt drobnych, podłużnych
płytek. Granica pomiędzy wapieniami a dolomitami przebiega stopniowo, ma
zmienny charakter ( fot. 13 ). Na podstawie tego można sądzić, że proces dolomityzacji
przebiegał już po osadzeniu się wapieni.
W kierunku północy uławicenie w wapieniach staje się wyrażniejsze,
zmniejsza się też ilość fauny, występują tam głównie amfipory ( wapienie
amfiporowe) ( fot. 12 ). We wschodnich częściach wzgórza oprócz wapieni rafowych występują:
łupki margliste, wapienie amfiporowe, wapienne zlepieńce śródformacyjne,
wapienie stromatolitowe.
W 1917 roku w przekopie budowanej wówczas drogi prof. Jan Samsonowicz odkrył
żyłę skały magmowej, późniejsze badania petrograficzne wykazały, że ta
skała jest lamprofirem, podobne lamprofiry zostały znalezione również w otworze
wiertniczym na głębokości 44 m. W innym otworze wiertniczym na głębokości
poniżej 26 m odkryto kilka niewielkich żył z brekcją tufową. Obecnie
wychodnia lamprofitu jest niedostępna do obserwacji.
Dewońskie wapienie z Dziewek znane są z bogatej fauny stromatolitowo -
koralowcowej, faunę najlepiej oglądać na zwietrzałych powierzchniach wapieni
na ścianach łomików ( fot. 2
3 5
31 ).
Fauna środkowodewońska reprezentowana jest m. in. przez:
- ramienionogi ( Stringocphalus burtini ( fot. 11
), Atrypa reticularis, Rhynchospirifer
hians )
- koralowce: rugozy i tabulaty ( fot. 7
21 ) ( Heliolites porosus, Pseudohexagonaria
laxa, Cyathopyllum hexagonum, Thamnopora bolonensis ( fot. 25 ),
Temnophyllum latum, Sociophyllum severiacum, Fasciphyllum conglomeratum,
Neospongophylloides grandivesiculosus )
- stromatoporoidy [ strpmatolity stromatoporoidowe ] ( fot. 4
17 22 ) ( Stromatopora
colliculata, S. polymorpha, S. beuthi, Stachyodes caespitosa, Amphipora ramosa (
fot. 27 ),
Actinostromata sp., Parallelopora sp. )
- trochity liliowców
- ślimaki
UWAGA: uprasza się o nie zbieranie okazów bezpośrednio ze ścian w łomikach,
wydobywanie fauny z masywnego i przekrystalizowanego wapienia rafowego jest
trudne, często efektem takiej eksploatacji jest DEWASTACJA profilu, uzyskuje się
jedynie pokruszone fragmenty fauny, które tracą wartość estetyczną i naukową.
Wychodnie dewonu w Dziewkach jest bardzo ważnym stanowiskiem fauny żywetu na Górnym
Śląsku. Okazy najlepiej zbierać z rumoszu u podnóża ścian w łomikach. (
fot. 30 )
stan na sierpień 2004
DZIEWKI - GALERIA
LITERATURA:
Budowa geologiczna Polski. Tom III. Atlas skamieniałości przewodnich i
charakterystycznych, część 1b - z.1. Dewon. 2003. Państwowy Instytut
Geologiczny. Warszawa.
Przewodnik XXXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Częstochowa 4-6
września 1960. P.T.G. Warszawa.
Przewodnik LIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Sosnowiec 23-25 września
1982. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa.
Racki G., Bardziński W., Zieliński T., 1999 - Z kamiennej księgi pradziejów
Górnego Śląska. Przewodnik geologiczny. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Katowice.
Śliwiński S., 1960 - Lamprofiry i brekcje wulkaniczne wśród wapieni dewońskich
w Dziewkach koło Siewierza. Przeg. Geol. nr 12. Warszawa.
______________________________________
Opracował: Krzysztof Pietras (C) 2005
|
