|
 Lokalizacja: Włodowice położone są w środkowej części
Wyżyny
Częstochowskiej (woj. śląskie, powiat zawierciański) około 6 km na północ
od Zawiercia. Opisywane odsłonięcie znajduję się około 300 metrów na południowy-zachód
od rynku we Włodowicach, jest to sztuczne wyrobisko rozciągające się na
przestrzeni kilkunastu metrów w skarpie drogi Włodowice - Zawiercie (położone
jest zaraz za ostatni domem w kierunku Zawiercia, po północnej stronie drogi).
Opis: Odsłonięcia utworów jury środkowej i górnej w okolicach Włodowic
znane są wśród geologów już od XIX wieku, szczegółowe badania geologiczne
w tym rejonie były przeprowadzane w okresie budowy drogi z Włodowic do
Zawiercia ( koniec lat dwudziestych XX wieku ). Ostatnie badania prowadzone były
kilka lat temu, z tego okresu pochodzi właśnie opisywane wyrobisko w skarpie
drogi. Z upływem czasu skarpa powoli zapełza i profil jest coraz mniej
czytelny, w połowie 2004 roku w odsłonięciu widoczny był górny kelowej i
najniższy oksford, w sumie odsłaniało się kilkadziesiąt cm profilu (fot.
1, 2, 3). Dlatego
aby lepiej móc się zapoznać z profilem należy użyć "cięższego sprzętu"
np. kilof. Okazy można uzyskać również z rumoszu u podnóża skarpy (fot. 4).
Profil osadów jury we Włodowicach jest jednym z ciekawszych na obszarze Wyżyny
Częstochowskiej, w niewielkiej miąższości osadach keloweju można zaznajomić
się z wieloma charakterystycznymi cechami osadów kelowejskich : mała miąższość,
silna kondensacja stratygraficzna, obecność warstwy bulastej i warstwy
stromatolitowej, liczne luki stratygraficzne, liczna fauna, występowanie
oolidów
żelazistych.
Profil we Włodowicach rozpoczynał się czarnymi iłami z ooidami
żelazistymi ( baton ) należącymi do formacji częstochowskich iłów rudonośnych,
w okolicach Włodowic iły rudonośne dochodzą do 80 metrów miąższości (
obecnie górnobatońskie iły nie są widoczne w odsłonięciu ). Iły przechodzą
stopniowo w kelowejskie piaszczyste wapienie z ooidami żelazistymi ( miąższość
około 40 centymetrów ), wapienie te należą do keloweju dolnego, w ich obrębie
występuje liczna fauna m. in.: belemnity ( Hibolites hastatus),
ramienionogi ( terebratule i rynchonelle ), amonity ( najczęściej z rodzaju Macrocephalites
oraz hektikocerasy ). Fauna w wapieniach piaszczystych jest słabo
zachowana, trudno ją też wydobyć.
Wapienie piaszczyste przykryte są bardzo charakterystyczną warstwą bulastą
(
około 10 cm miąższości ) ( fot. 5 ). Granica między nimi jest nierówna, miejscami
warstwy bulastej brak, a na wapieniach piaszczystych dolnego keloweju leży
bezpośrednio warstwa stromatolitowa z górnego keloweju.
Warstwa bulasta ( środkowy i dolna część górnego keloweju ) składa się z litoklastów ( klasty mają różną wielość od kilku milimetrów do
kilkunastu centymetrów, zbudowane są głównie z fragmentów niżej leżących
wapieni, zdarzają się klasty, które są ośródkami amonitów
dolnokelowejskich, nieliczna grupa klastów to fragmenty marglistych osadów
triasu ), spoiwo ( matriks ) składa się z ziaren kwarcu, ooidów żelazistych,
glaukonitu i drobnych pokruszonych fragmentów organizmów ( fot. 6, 7 ).
W warstwie bulastej masowo nagromadzona jest różnorodna fauna ( ma ona różny
stan zachowania, część fauny jest połamana i skorodowana w wyniku
redepozycji, podmorskiej erozji oraz drążeń przez organizmy, zdarzają się również
okazy w b. dobrym stanie zachowania ) ( fot. 11 ) na którą składają
się m. in.:
- belemnity: Hibolites hastatus, Hibolites semihastatus (fot. 8, 9), Gastrobelus
vantroplanus. (stanowią najliczniejszą grupę skamieniałości, są ułożone
chaotycznie, ich rostra często są połamane, większość jest również jest
pokryta serpulami lub drążeniami) (fot. 13, 14)
- amonity (warstwa bulasta zawiera sporą liczbę gatunków, część ośródek
jest redeponowana z wapieni piaszczystych, mają różny stan zachowania, od
pokruszonych fragmentów po okazy kompletne) (fot. 10) występują tu m. in.:
hektikocerasy (Hecticoceras rossiense, H. cracoviense, H. laubei, H.
taeniolatum, H. metomphalum, H. lunuloides, H. punctatum ...)
perysfinktesy (Perisphinctes waageni, P. variabilis, P. subbalinensis
i inne)
kosmocerasy (Kosmoceras baylei, K. obductum, K. bigoti, K. pollux,
K. bizeti, K. clavifer, K. superbum, K. proniae i inne)
reinekie (Reineckeia anceps, R. stubeli, R. kiliani, R. carinata,
R. multiplicata i inne)
makrocefalitesy (Macrocephalites lamellosus i inne)
sporadycznie trafiają się również: lisocerasy, erymnocerasy,
sigalocerasy, flikticerasy, parapatocerasy, fyllocerasy
- ramienionogi (fot. 12)
- szkarłupnie: rzadkie nieregularne jeżowce Collyrites sp. oraz
pojedyncze trochity liliowców
- małże: Pleuromya sp., Lima duplicata
- ślimaki: pleurotomarie
- gąbki
- mszywioły
- serpule ( porastają powierzchnie skamieniałości i klastów ).
Warstwa bulasta pokryta jest stromatolitem ( jest to laminowana struktura
biosedymentacyjana powstająca przy udziale sinic i bakterii ), w dolnej części
ma ona charakter kolumienkowy przechodzący ku górze w stromatolit powłokowy,
miąższość całego stromatolitu wynosi około 7 cm.
Stromatolit zawiera b. nieliczne skamieniałości: amonity i belemnity.
Granica pomiędzy jurą środkową ( kelowej ) a jurą górną ( oksford )
przebiega według najnowszych badań w obrębie górnej części warstwy stromatolitowej.
Ponad warstwą stromatolitową leżą jasno szarobiałe cienko uwarstwione
margle i wapienie gąbkowe dolnego oksfordu. Widoczne naprzemianległe warstwy
margli i wapieni należą do warstw jasnogórskich. Zawierają one liczną i
dobrze zachowaną faunę,
głównie składającą się z licznych gąbek oraz niewielkich amonitów (
kardiocerasy, perysfinktesy, taramelicerasy, krenicerasy i inne ), występują
też belemnity i ramienionogi.
Obecny stan odsłonięcia nie pozwala na dokładniejsze zaznajomienie się z
profilem warstw jasnogórskich ( dolny oksford ).
stan na sierpień 2004
Literatura:
Dembicz K., Praszkier T. 2003 - Stratygrafia, mikrofacje i środowisko
sedymentacji osadów keloweju z profilu Włodowic koło Zawiercia. Tomy
Jurajskie. Tom 1 Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa.
Różycki S. Z., 1953 - Górny dogger i dolny malm Jury Krakowsko - Częstochowskiej.
Prace Instytutu Geologicznego. Vol. 17. Warszawa.
Szulczewski M., 1968 - Stromatolity jurajskie w Polsce. Acta Geologica
Polonica. Vol. 18. No. 1. Warszawa.
____________________________________
Opracował: Krzysztof Pietras (C) 2005
|
