|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
- A - ANASTOMOZY ( KANAŁY ANASTOMATYCZNE ) ( ang. anastomatic channels ) - nieregularne, niskie, kręte kanały powstające w poziomych szczelinach, fugach międzyławicowych. Są to formy charakterystyczne dla strefy freatycznej. Wielkość anastomozów dochodzi do kilkudziesięciu centymetrów. Powstają gównie w skałach gruboławicowych.
- G - GĄBCZASTOŚĆ KRASOWA ( ang. spongewerk ) - bezładne, nieregularne korytarze łączące się ze sobą ( kształtem przypominają szkielet gąbki ). Jest formą podziemną ze strefy freatycznej, powstaje pod wpływem korozji i podrzędnie tez erozji.
- H - HELIKTYT - agrawitacyja forma naciekowa, przybierająca nieregularny, krzaczasty kształt. Nacieki te rosną w dowolnym kierunku pod wpływem sił krystalizacji. - J - JAMKI EGUTACYJNE - niewielkie stożkowate jamki ( do 15 cm głębokości ) na powierzchni namuliska jaskiniowego ( np. w miękkiej glinie ) powstałe w skutek spadających kropel wody ze stropu korytarza jaskiniowego, często jamki te są początkowym etapem tworzenia się stalagmitów. JAMKI KRASOWE ( ang. wall hollows ) - wklęsłe formy powierzchniowe o charakterze kuli z jednej strony otwartej, osiągają wielkość do kilkunastu centymetrów. Tworzą się na pionowych i przewieszonych ścianach w skałach litych bez większych spękań. Powstają w wyniku korozji i erozji wirów drobnych cieków naściennych pod wpływem wiatrów.
JAMKI WIROWE ( FLUTESY ) ( ang. flutes ) - drobne, miseczkowate, płytkie zagłębienia z przylegającymi do siebie krawędziami. Te drobne zagłębienia osiągają rozmiary od kilku do kilkunastu centymetrów, w profilu są asymetryczne, dzięki czemu można określić kierunek przepływu wody. Powstają na skutek zawirowań w prądzie wody przepływającej przez korytarze jaskiniowe wypełnione wodą.
JASKINIA ( ang. cave ) - naturalna próżnia w skałach dostępna dla człowieka, powstała w wyniku naturalnych procesów. W węższym znaczeniu odnosi się do próżni w skałach posiadających specyficzny klimat, pozostałe próżnie o niewielkich rozmiarach, bez specyficznego klimatu nazywa się schroniskami skalnymi. JASKINIA KRASOWA - jaskinia powstała w wyniku rozpuszczania skały krasowiejącej przez wody krasowe.
JASKINIA LODOWA - jaskinia we wnętrzu, której znajdują się trwałe skupienia lodu i nacieków lodowych. JASKINIA PIERWOTNA ( SYNGENETYCZNA ) - próżnia powstająca równocześnie razem z otaczającą ją skałą, np.: jaskinie lawowe ( tunele lawowe w pokrywach lawowych ), pierwotne pustki powstałe w czasie tworzenia się raf koralowych, pustki w martwicach wapiennych. JASKINIA PROGLACJALNA - jaskinia krasowa tworząca się na przedpolu lodowca ( lądolodu ). Powstaje w poziomie odpływu wód proglacjalnych. JASKINIA WTÓRNA ( EPIGENETYCZNA ) - jaskinia utworzona już po powstaniu skały, w której się znajduje np.: jaskinie krasowe, jaskinie szczelinowe, jaskinie powstałe w wyniku działania erozji.
- K - KOTŁY WIROWE ( ang. potholes ) - owalne zagłębienia na stropie lub ścianach korytarzy jaskiniowych, osiągają wielkość od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów. Wytwarzane są przez zawirowania płynącej wody, formy na stropie są charakterystyczne dla warunków freatycznych.
KRAS ( ang. karst ) - zespół procesów związanych z rozpuszczaniem skał przez wody powierzchniowe i podziemne. Termin ten również określa teren z charakterystyczną rzeźbą powierzchniową i podziemną wytworzoną przez procesy związane z rozpuszczaniem skał przez wody.
- M - MAKARON ( RURKA NACIEKOWA ) - inicjalna forma stalaktytu, mająca kształt prostej ( do 2 m długości ) i cienkiej ( do 0,5 cm średnicy ) rurki pustej w środku. Gdy dojdzie do zatkania kanału wewnątrz makaronu, przez który spływają krople wody, dochodzi do pogrubienia makaronu - tworzy się stalaktyt.
MISY KRASOWE ( ang. karst basins ) - misokształtne zagłębienia na poziomych dnach korytarzy i wychodniach skał . Są to formy powierzchniowe i podziemne występujące w skałach spękanych, tworzone przez korozję, niekiedy przekształcane przez erozję. Średnica mis krasowych dochodzi do kilkunastu metrów. MISY MARTWICOWE - zagłębienia uszeregowane tarasowato jeden za drugim ( jak kaskady ) na nachylonych powierzchniach w jaskiniach, całkowicie lub częściowo zamknięte przez groble martwicowe. Ich wielkość jest od kilku cm do kilku metrów. Misy martwicowe mogą być suche lub wypełnione wodą kapiącą lub przepływającą przez jaskinie. Przepływająca woda przecieka przez górną krawędź grobli. Formy o mniejszych rozmiarach nazywa się polami ryżowymi. MLEKO WAPIENNE - biała, miękka, silnie zawodniona ( do 90% wody ) ziemista odmiana węglanu wapnia ( powstaje częściowo w wyniku działalności bakterii i grzybów), tworzy plastyczne naskorupienia, nacieki na ścianach i stropach korytarzy jaskiniowych.
MOSTY KRASOWE ( ang. karst bridges ) - łuki skalne, zwykle są to pozostałości fragmentów stropów korytarzy jaskiniowych, powstają w wyniku obrywów skalnych.
- N - NACIEKI - osady mineralne powstające w wyniku krystalizacji lub strącania substancji mineralnej z roztworu wodnego. Formy naciekowe mogą być zbudowane z : kalcytu, aragonitu, halitu, gipsu, anhydrytu, krzemionki, lodu, siarczków, siarczanów, wodorotlenków i innych związków mineralnych.
NACIEKI AGRAWITACYJNE - formy naciekowe, których kształt kształtowany jest głównie przez siły krystalizacji ( siła grawitacji ma mniejszy wpływ ). Do nacieków agrawitacyjnych należą m. in.: heliktyty, nacieki grzybkowe ( grzybki ), kryształy kalcytu ( szczotki kalcytowe ).
NACIEKI EPIGENETYCZE - formy naciekowe powstające po wytworzeniu się próżni, w której się znajdują ( w wyniku innego procesu genetycznego niż ten, któremu zawdzięcza powstanie próżnia ) np. nacieki kalcytowe w jaskiniach.
NACIEKI GRAWITACYJNE - formy naciekowe tworzące się przez wytrącanie substancji mineralnej z wody spływającej pod wpływem siły grawitacji np.: stalaktyty, stalagnaty, stalagmity, draperie, polewy naciekowe i inne.
NACIEKI GRZYBKOWE ( GRZYBKI ) - agrawitacyjne formy naciekowe, przybierające kształt kulistej pałeczki, osadzonej na krótkim, wąskim trzonku ( wielkość do około 20 milimetrów ). Powstają w wyniku wytrącania się kalcytu z wody podsiąkającej kapilarnie przez drobne szczeliny podłoża lub z rozpryskujących się kropli. Wzrost nacieków grzybkowych jest zawsze prostopadły do powierzchni, niezależnie od pochylenia. Nacieki grzybkowe mogą występować na ścianach i stropach korytarzy jaskiniowych, na powierzchniach innych form naciekowych, na głazach.
NACIEKI JASKINIOWE - różnorodne formy mineralne powstające ( w próżniach krasowych ) w wyniku krystalizacji lub strącania minerałów z roztworów zawartych w wodach krasowych. Głównie zbudowane są z: węglanu wapnia ( kalcyt, rzadziej aragonit ), gipsu, halitu, lodu lub innych minerałów.
NACIEKI LODOWE - formy naciekowe ( stalaktyty, stalagmity, polewy lodowe ) zbudowane z lodu powstające w wyniku zamarzania wody, powstają przeważnie we wstępnych, przyotworowych partiach jaskiń lub schronisk skalnych. W sprzyjających warunkach lód w jaskini (jaskinie lodowe ) utrzymywać się cały rok, a objętość lodu w komorach jaskiniowych może dochodzić do setek tysięcy metrów sześciennych.
NAMULISKO JASKINIOWE - ogólna nazwa osadów ( głównie klastycznych ) wypełniających korytarze jaskiniowe. Namuliska może być gliniaste, piaszczyste, gruzowe lub mieszane. Namulisko może być scementowane lub luźne.
- O - OSADY JASKINIOWE - materiał złożony w różnego rodzaju próżniach krasowych. Osady jaskiniowe ze względu na pochodzenie można podzielić na: osady autochtonicze lub osady allochtoniczne. Ze względu na rodzaj materiału dzieli się je na : osady klastyczne, osady chemiczne, osady organiczne, osady antropogeniczne oraz lód wraz z wieloletnim śniegiem.
OSADY JASKINIOWE ALLOCHTONICZNE - materiał pochodzący spoza jaskini, w której występują np.: materiał skalny naniesiony poprzez wody płynące, pył nawiany przez wiatr ( less ), odchody zwierzęce, materiał pochodzenia antropogenicznego.
OSADY JASKINIOWE AUTOCHTONICZNE - materiał pochodzący wprost z jaskini , w której występują np.: gruz skalny z niszczenia stropu korytarzy jaskiniowych, pokrywy naciekowe, lód tworzący się wewnątrz jaskini.
OSADY JASKINIOWE CHEMICZNE - osady chemiczne to w głównej mierze różnego rodzaju pokrywy naciekowe ( głownie krystaliczny kalcyt, mleko wapienne ), sporadycznie w jaskiniach mogą występować: utwory hydrotermalne np. galena i sfaleryt ( złoża rud cynku i ołowiu ) oraz siarczany (baryt, celestyn, gips, anhydryt ), nitraty ( nitrokalcyt ), fosfaty, siarczki ( piryt, markasyt ), węglany ( cerusyt, azuryt, malachit ), tlenki, wodorotlenki ( wodorotlenki żelaza lub manganu ), halogenki ( halit ). OSADY JASKINIOWE KLASTYCZNE - do osadów klastycznych należą różnej wielkości osady okruchowe ( od najdrobniejszych frakcji ilastych po kilkumetrowe bloki skalne ), najczęściej są one nanoszone przez wody płynące ( piaski, żwiry, mułki, iły ) lub powstają w wyniku wietrzenia lub zapadania się stropów w jaskiniach ( gruz, bloki skalne ). Drobne frakcje mogą pochodzić po procesach rozpuszczających skały budujące masyw krasowy ( rezyduum np. gliny typu "trra rossa" ). W strefach przyotworowych jaskiń osady mogą być nawiewane przez wiatr np. less. Ogólną nazwą osadów wypełniających jaskinie to namulisko jaskiniowe.
OSADY JASKINIOWE ORGANICZNE - osady pochodzenia organicznego, w większości są to odchody zwierząt, które zamieszkują jaskinie np. guano nietoperzy, oprócz tego można spotkać również większe nagromadzenia kości ( brekcje kostne ).
OSPA KRASOWA ( ang. karst "small pox" ) - drobne pory na zwietrzałej powierzchni skały krasowiejącej o wielkości do kilku milimetrów powstające w wyniku korozji krasowej.
- P - PERŁA JASKINIOWA - kulista odmiana pizolitu ( pizoidu ) jaskiniowego, którego powierzchnia jest wypolerowana, gładka. Gładka powierzchnia perły jaskiniowej powstaje w wyniku jej ruchu i obtaczania się o dno i inne perły. Ruch perły jest najczęściej spowodowany przez spadające ze stropu do zbiornika krople wody. PIZOLITY (PIZOIDY) JASKINIOWE -
kuliste formy naciekowe, powstające najczęściej w obrębie zagłębień wypełnionych
wodą ( np.: misy naciekowe, jeziorka martwicowe, jamki egutacyjne ), tworzą się
wskutek koncentrycznego strącania węglanu wapnia ( kalcyt, aragonit ) wokół
ośrodka krystalizacji ( np. ziarno piasku, fragment ułamanego nacieku,
fragment kości ). Odmianą pizolitu o kuliście regularnym kształcie i
powierzchni wypolerowanej jest perła jaskiniowa. "PSIE ZĘBY" ( ang. "diente del
perro" ) - nieregularne rynienki podobne do zagłębień
wirowych o ostrych i postrzępionych krawędziach, powstają w skałach o
drobnych spękaniach, są wynikiem procesów korozji przy udziale wód opadowych
i nawalnych, osiągają wielkość do kilkunastu centymetrów. Formy te są częste
w krasie gipsowym. - S - SCHRONISKO SKALNE - niewielkich rozmiarów naturalna próżnia ( jaskinia ) w skałach, nie posiadająca specyficznego mikroklimatu jaskiniowego, będąca częściowo lub całkowicie w zasięgu światła słonecznego.
SKAŁY KRASOWIEJĄCE - skały, które
stosunkowo łatwo ulegają rozpuszczaniu przez wody krasowe. Skały krasowiejące
można podzielić na: - silnie krasowiejące: sól kamienna ( halit ), anhydryt,
gips, wapień, dolomit, marmur
STALAGMIT - forma naciekowa powstająca na spągu jaskini, mająca kształt słupa, stożka, pagody. Tworzy się w wyniku wytrącania się ( lub zamarzania wody w stalagmitach lodowych ) materiału mineralnego z kapiącej ze stropu wody. Stalagmity najczęściej powstają bezpośrednio pod stalagmitami.
STALAGNAT ( KOLUMNA NACIEKOWA ) - forma naciekowa powstająca w wyniku połączenia się stalagmitu i stalaktyt, przybiera kształt kolumny.
STALAKTYT - Forma naciekowa mająca kształt sopla zwisającego ze stropu lub przewieszonego fragmenty ściany w jaskini ( próżni krasowej ). Powstaje w wyniku wytrącania się ( lub zamarzania w przypadku stalaktytu lodowego ) substancji mineralnej ( np.: kalcyt, aragonit, halit ) z kapiącej wody. Początkową, inicjalną formą, z której tworzy się bardziej masywny stalaktyt jest makaron ( rurka naciekowa ).
STREFA
FREATYCZNA ( ang. phreatic ) - strefa całkowitego wypełnienia
przez wodę masywu krasowego ( strefa poniżej zwierciadła wody ), występują
tu wody stagnujące lub płynące. Wody strefy freatycznej wypełniają system
na ogół ze sobą połączonych szczelin, kanałów, korytarzy jaskiniowych
kształtowanych w warunkach ciśnienia hydrostatycznego. Charakterystycznymi
formami dla tej strefy są m.in.: - korytarze jaskiniowe o przekroju okrągłym,
owalnym ( rury )
STREFA WADYCZNA ( ang. vadose ) -
strefa w masywie krasowym powyżej zwierciadła wody, woda nie wypełnia już całego
przekroju kanałów krasowych i korytarzy jaskiniowych, płynie dnem korytarzy
zgodnie z grawitacją. Charakterystycznymi formami dla tej strefy są m.in.: -
korytarze jaskiniowe o przekroju "dziurki od klucza",
SYFON ( ang. siphon ) - najczęśćiej U-kształtny korytarz jaskiniowy wypełniony całkowicie na pewnym odcinku wodą stagnującą lub płynącą ( stałe lub okresowo ), namuliskiem, rzadziej lodem. - T - TROGLOBIONTY - organizmy zwierzęce żyjące tylko w jaskiniach, zwierzęta te wykazują daleko idące przystosowanie do życia w warunkach jaskiniowych np.: zanik organów wzroku, utratą zabarwienia ( zazwyczaj są białe ), większy rozwój zmysłów dotyku i węchu. TROGLOFILE - gatunki zwierzęce żyjące na stałe w jaskini, lecz mogą występować poza nimi ( w podobnych do jaskiniowego środowiskach np. w glebie, w szczelinach skalnych.). Do troglofili należą m. in. owady, stonogi, pająki ( Meta menardi ).
TROGLOKSENY - gatunki zwierząt żyjących na powierzchni ale wykorzystujące jaskinie jako okresowe schronienie np. nietoperze w okresie zimy, muchówki, motyle, pająki, wije, kosarze, ślimaki.
- W - WTÓRNA POROWATOŚĆ ( ang. secondary porosity ) - podziemna forma korozyjna, rodzaj ospy krasowej o wielkości do około 2 milimetrów ( powiększenie porów pierwotnych wskutek krasowienia ) WYPŁYW KRASOWY ( RESURGENT ) - rodzaj stałego lub okresowego źródła krasowego, w który woda wypływa swobodnie, są to najczęściej wyloty cieków wodnych, które płyną na pewnym odcinku pod powierzchnią terenu.
WYWIERZYSKO ( EKSURGENT ) ( ang. exurgence) - rodzaj źródła krasowego ( stałego lub okresowego ) odprowadzającego na powierzchnie autochtoniczne wody infiltracyjne, w których wody krasowe wypływają pod ciśnieniem.
- Ź - ŹRÓDŁO KRASOWE ( ang. karst spring ) - miejsce stałego lub okresowego, naturalnego, samoczynnego, skoncentrowanego wypływu wód krasowych na powierzchnie terenu lub do jaskini. Źródła krasowe można podzielić na wywierzyska i wypływy krasowe.
________________________________________
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.JPG)
.JPG)
